ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ 1918–1956

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ 1918–1956

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

{Σ' αυτό το βιβλίο δεν υπάρχουν ούτε φανταστικά πρόσωπα, ούτε φανταστικά γεγονότα. Άνθρωποι και τοποθεσίες αναφέρονται με τα πραγματικά τους ονόματα. Αν μερικοί αναφέρονται με τα αρχικά τους, αυτό γίνεται για προσωπικούς λόγους. Αν άλλοι είναι εντελώς ανώνυμοι, αυτό έγινε μόνο και μόνο επειδή η ανθρώπινη μνήμη δεν συγκράτησε τα ονόματα – αλλά όλα έγιναν ακριβώς όπως αναφέρονται. Αλεξάντερ Σολζενίτσιν}

Μια απέραντη τοιχογραφία του συστήματος των φυλακών και των στρατοπέδων στην ΕΣΣΔ από το 1918 ως το 1956, και κυρίως στην περίοδο της σταλινικής τρομοκρατίας. Η προσωπική του εμπειρία και οι μαρτυρίες 227 πρώην κρατουμένων έδωσαν στον Σολζενίτσιν τη δυνατότητα να γράψει αυτό το βιβλίο-μνημείο προς τον Άγνωστο Κρατούμενο, έργο μοναδικό στη ρωσική, αλλά και στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ένα σύγχρονο έπος, όπου η αβάσταχτη σκληρότητα των περιγραφών μετριάζεται συχνά από το χιούμορ, τα αυτοβιογραφικά κεφάλαια εναλλάσσονται με μεγάλους ιστορικούς πίνακες, και μέσα από όλα αυτά προβάλλει η τραγική μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων σε μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας.

Αλεξάντερ Σολζενίτσιν

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ - Αλεξάντερ Σολζενίτσιν

Το 1949 έτυχε να διαβάσω με κάποιους φίλους μου ένα αξιοπρόσεκτο σημείωμα στο περιοδικό "Φύση" της Ακαδημίας Επιστημών. Το σημείωμα έγραφε με ψιλά γράμματα πως κατά τις ανασκαφές που έγιναν κοντά στον ποταμό Κολύμα, βρέθηκε κάτω από το έδαφος ένα στρώμα πάγου – ένας παγωμένος αρχαίος χείμαρρος – και μέσα του βρέθηκαν, παγωμένοι επίσης, εκπρόσωποι της παλαιοντολογικής πανίδας, που έζησαν πριν από κάμποσες χιλιετηρίδες. Αυτά τα ψάρια, ή τρίτωνες (μεγάλα κοχύλια), ό,τι κι αν ήταν, είχαν διατηρηθεί τόσο φρέσκα, έγραφε ο επιστημονικός συντάκτης, ώστε οι παρόντες, σπάζοντας τον πάγο, τα έφαγαν ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ.

Το περιοδικό κατέπληξε ασφαλώς τους λιγοστούς αναγνώστες του, για το πως μπορεί να διατηρηθεί στον πάγο το κρέας του ψαριού για τόσο μεγάλο διάστημα, λίγοι όμως από αυτούς μπόρεσαν να συλλάβουν το πραγματικό συγκλονιστικό νόημα εκείνου του απερίσκεπτου σημειώματος.

Εμείς καταλάβαμε αμέσως. Είδαμε όλη αυτή τη σκηνή ζωντανή, με τις πιο παραμικρές λεπτομέρειες: πώς οι παρόντες κομμάτιαζαν τον πάγο με άγρια βιασύνη• πώς, χωρίς να δώσουν καμιά σημασία στα υψηλά ενδιαφέροντα της ιχθυολογίας και σκουντώντας ο ένας τον άλλον με τους αγκώνες, έκοβαν κομμάτια από τη χιλιόχρονη σάρκα, τα έσερναν στη φωτιά, τα λιανίζανε και χόρταιναν την πείνα τους.

Το καταλάβαμε, γιατί ανήκαμε κι εμείς σ' εκείνους τους ΠΑΡΟΝΤΕΣ, ανθρώπους από τη μοναδική στον κόσμο ισχυρή φυλή των Ζεκ (κρατουμένων), που θα μπορούσαν να φάνε ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ έναν τρίτωνα.

Η περιοχή του ποταμού Κολύμα ήταν το μεγαλύτερο και το πιο φημισμένο νησί, ο πόλος της απανθρωπιάς αυτής της καταπληκτικής χώρας ΓΚΟΥΛΑΓΚ , που η γεωγραφία την έχει κομματιάσει σε αρχιπέλαγος, αλλά η ψυχολογία την αλυσόδεσε σε ήπειρο – μιας χώρας σχεδόν αθέατης, σχεδόν ανεπαίσθητης, όπου και κατοικούσε ο λαός των Ζεκ.

Αυτό το Αρχιπέλαγος ήταν διασπαρμένο μέσα σε μιαν άλλη χώρα, τη χώρα που το περιέκλεινε, χωνόταν στις πολιτείες της, υψωνόταν απειλητικά πάνω από τους δρόμους της – κι όμως μερικοί ούτε μάντευαν καν την ύπαρξή του, πάρα πολλοί το είχαν πολύ αόριστα ακουστά και μόνο εκείνοι που είχαν ζήσει εκεί ήξεραν τα πάντα γι' αυτό.

Μα αυτοί έμεναν σιωπηλοί, σαν να είχαν χάσει τη μιλιά τους στα νησιά του Αρχιπελάγους.

Σε μιαν ανέλπιστη καμπή της ιστορίας μας βγήκε στο φως κάτι, κάτι ασήμαντα ελάχιστο, γι' αυτό το Αρχιπέλαγος. Μα τα ίδια εκείνα χέρια, που φόρεσαν τις χειροπέδες στα δικά μας, απλώνουν τώρα τις παλάμες τους συμφιλιωτικά: "Δεν πρέπει!.. Δεν πρέπει να σκαλίζουμε το παρελθόν!... Όποιος θυμάται τα παλιά, να του βγει το μάτι!" Η παλιά παροιμία όμως καταλήγει: Αλλά όποιος ξεχνάει, να του βγουν και τα δύο!"

Οι δεκαετίες περνούν, και σκεπάζουν ανεπανόρθωτα τις ουλές και τις πληγές του παρελθόντος. Σ' αυτό το διάστημα μερικά νησιά διαλύθηκαν, λειώσανε, και η πολική θάλασσα της λήθης περνάει τα κύματά της από πάνω τους. Και κάποτε, στον αιώνα που μας έρχεται, αυτό το Αρχιπέλαγος, ο αέρας του και τα κόκαλα των κατοίκων του, παγωμένα μέσα σ' ένα στρώμα πάγου, θα φαίνονται σαν απίθανοι τρίτωνες.

Δεν θα αποτολμήσω να γράψω την ιστορία του Αρχιπελάγους: δεν μπόρεσα να διαβάσω τα αρχεία του. Θα καταφέρει άραγε κανείς, κάποτε, να τη γράψει;.. Εκείνοι που δεν θέλουν να ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ είχαν (και θα έχουν ακόμα) αρκετό καιρό στη διάθεσή τους για να καταστρέψουν εντελώς όλα τα στοιχεία.

Τα ένδεκα χρόνια που πέρασα εκεί, δεν τα ένιωσα ούτε σαν ντροπή, ούτε σαν εφιαλτικό όνειρο, αλλά τον αγάπησα σχεδόν αυτό τον τερατώδη κόσμο, και τώρα ακόμα, ευτυχώς, λαβαίνω εμπιστευτικά πολλές καθυστερημένες αφηγήσεις και επιστολές. Θα μπορέσω άραγε να μεταφέρω εδώ τίποτε από τα κοκαλάκια και το κρέας, το ζωντανό άλλωστε ακόμα κρέας τον ζωντανό ακόμα και σήμερα τρίτωνα;

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΝΩ

σε όσους δεν έφτασε η ζωή
για να τα διηγηθούν αυτά.
Κι ας με συγχωρέσουν,
που δεν τα είδα όλα,
δεν τα θυμήθηκα όλα,
δεν τα μάντεψα όλα.

Το 1949 έτυχε να διαβάσω με
κάποιους φίλους μου ένα αξιοπρόσεκτο σημείωμα στο περιοδικό "Φύση" της Ακαδημίας
Επιστημών. Το σημείωμα έγραφε με ψιλά γράμματα πως κατά τις ανασκαφές που έγιναν
κοντά στον ποταμό Κολύμα, βρέθηκε κάτω από το έδαφος ένα στρώμα πάγου – ένας
παγωμένος αρχαίος χείμαρρος – και μέσα του βρέθηκαν, παγωμένοι επίσης,
εκπρόσωποι της παλαιοντολογικής πανίδας, που έζησαν πριν από κάμποσες
χιλιετηρίδες. Αυτά τα ψάρια, ή τρίτωνες (μεγάλα κοχύλια), ό,τι κι αν ήταν, είχαν
διατηρηθεί τόσο φρέσκα, έγραφε ο επιστημονικός συντάκτης, ώστε οι παρόντες,
σπάζοντας τον πάγο, τα έφαγαν ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ.

Το περιοδικό κατέπληξε
ασφαλώς τους λιγοστούς αναγνώστες του, για το πως μπορεί να διατηρηθεί στον πάγο
το κρέας του ψαριού για τόσο μεγάλο διάστημα, λίγοι όμως από αυτούς μπόρεσαν να
συλλάβουν το πραγματικό συγκλονιστικό νόημα εκείνου του απερίσκεπτου
σημειώματος.

Εμείς καταλάβαμε αμέσως.
Είδαμε όλη αυτή τη σκηνή ζωντανή, με τις πιο παραμικρές λεπτομέρειες: πώς οι
παρόντες κομμάτιαζαν τον πάγο με άγρια βιασύνη• πώς, χωρίς να δώσουν καμιά
σημασία στα υψηλά ενδιαφέροντα της ιχθυολογίας και σκουντώντας ο ένας τον άλλον
με τους αγκώνες, έκοβαν κομμάτια από τη χιλιόχρονη σάρκα, τα έσερναν στη φωτιά,
τα λιανίζανε και χόρταιναν την πείνα τους.

Το καταλάβαμε, γιατί
ανήκαμε κι εμείς σ' εκείνους τους ΠΑΡΟΝΤΕΣ, ανθρώπους από τη μοναδική στον κόσμο
ισχυρή φυλή των Ζεκ (κρατουμένων), που θα μπορούσαν να φάνε ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ έναν
τρίτωνα.

Η περιοχή του ποταμού
Κολύμα ήταν το μεγαλύτερο και το πιο φημισμένο νησί, ο πόλος της απανθρωπιάς
αυτής της καταπληκτικής χώρας ΓΚΟΥΛΑΓΚ , που η γεωγραφία την έχει κομματιάσει σε
αρχιπέλαγος, αλλά η ψυχολογία την αλυσόδεσε σε ήπειρο – μιας χώρας σχεδόν
αθέατης, σχεδόν ανεπαίσθητης, όπου και κατοικούσε ο λαός των Ζεκ.

Αυτό το Αρχιπέλαγος ήταν
διασπαρμένο μέσα σε μιαν άλλη χώρα, τη χώρα που το περιέκλεινε, χωνόταν στις
πολιτείες της, υψωνόταν απειλητικά πάνω από τους δρόμους της – κι όμως μερικοί
ούτε μάντευαν καν την ύπαρξή του, πάρα πολλοί το είχαν πολύ αόριστα ακουστά και
μόνο εκείνοι που είχαν ζήσει εκεί ήξεραν τα πάντα γι' αυτό.

Μα αυτοί έμεναν σιωπηλοί,
σαν να είχαν χάσει τη μιλιά τους στα νησιά του Αρχιπελάγους.

Σε μιαν ανέλπιστη καμπή της
ιστορίας μας βγήκε στο φως κάτι, κάτι ασήμαντα ελάχιστο, γι' αυτό το
Αρχιπέλαγος. Μα τα ίδια εκείνα χέρια, που φόρεσαν τις χειροπέδες στα δικά μας,
απλώνουν τώρα τις παλάμες τους συμφιλιωτικά: "Δεν πρέπει!.. Δεν πρέπει να
σκαλίζουμε το παρελθόν!... Όποιος θυμάται τα παλιά, να του βγει το μάτι!" Η
παλιά παροιμία όμως καταλήγει: Αλλά όποιος ξεχνάει, να του βγουν και τα δύο!"

Οι δεκαετίες περνούν, και
σκεπάζουν ανεπανόρθωτα τις ουλές και τις πληγές του παρελθόντος. Σ' αυτό το
διάστημα μερικά νησιά διαλύθηκαν, λειώσανε, και η πολική θάλασσα της λήθης
περνάει τα κύματά της από πάνω τους. Και κάποτε, στον αιώνα που μας έρχεται,
αυτό το Αρχιπέλαγος, ο αέρας του και τα κόκαλα των κατοίκων του, παγωμένα μέσα
σ' ένα στρώμα πάγου, θα φαίνονται σαν απίθανοι τρίτωνες.

Δεν θα αποτολμήσω να γράψω
την ιστορία του Αρχιπελάγους: δεν μπόρεσα να διαβάσω τα αρχεία του. Θα καταφέρει
άραγε κανείς, κάποτε, να τη γράψει;.. Εκείνοι που δεν θέλουν να ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ είχαν
(και θα έχουν ακόμα) αρκετό καιρό στη διάθεσή τους για να καταστρέψουν εντελώς
όλα τα στοιχεία.

Τα ένδεκα χρόνια που πέρασα
εκεί, δεν τα ένιωσα ούτε σαν ντροπή, ούτε σαν εφιαλτικό όνειρο, αλλά τον αγάπησα
σχεδόν αυτό τον τερατώδη κόσμο, και τώρα ακόμα, ευτυχώς, λαβαίνω εμπιστευτικά
πολλές καθυστερημένες αφηγήσεις και επιστολές. Θα μπορέσω άραγε να μεταφέρω εδώ
τίποτε από τα κοκαλάκια και το κρέας, το ζωντανό άλλωστε ακόμα κρέας τον ζωντανό
ακόμα και σήμερα τρίτωνα;

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΝΩ

σε όσους δεν έφτασε η ζωή

για να τα διηγηθούν αυτά.

Κι ας με συγχωρέσουν,

που δεν τα είδα όλα,

δεν τα θυμήθηκα όλα,

δεν τα μάντεψα όλα.

Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ –Σολζενίτσιν – http://www.projethomere.com






Alexander Solzhenitsyn - Arxipelagos Goulang