ΝΤΑΝΙΛΟ ΚΙΣ: Η μνήμη που διασώζει την ουσία*

ΝΤΑΝΙΛΟ ΚΙΣ: Η μνήμη που διασώζει την ουσία*


Διαβάζω το κείμενο «Η τελευταία έπαλξη της σωφροσύνης» και έχω την εντύπωση ότι κάθομαι σε ένα καφενείο, κοντά στο Τροκαντερό, μπροστά στον Ντανίλο που μου μιλάει με εκείνη τη δυνατή και διαπεραστική φωνή του. Από όλους τους συγγραφείς της γενιάς μου που κατοικούσαν στο Παρίσι στη δεκαετία του '80, ήταν ίσως ο πιο μεγάλος. Ο πιο μεγάλος και ο λιγότερο ορατός. Η Θεά που αποκαλείται Επικαιρότητα δεν είχε κανένα λόγο να ρίχνει πάνω του τα φώτα της δημοσιότητας. «Δεν είμαι ένας συγγραφέας της διαφωνίας», έγραφε. Και δεν ήταν καν ένας μετανάστης. Ταξίδευε ελεύθερα μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Γαλλίας. Για τη Θεά Επικαιρότητα επομένως ο Ντανίλο δεν είχε κανένα ενδιαφέρον.


ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ

ΦΩΤΟ: Ο Μίλαν Κούντερα σε σελίδα του γαλλικού περιοδικού «Le Nouvel Observateur»

Ενας «μπάσταρδος συγγραφέας που δεν έρχεται από κανέναν τόπο», που ήρθε δηλαδή από μια χώρα την οποία στο Λονδίνο ή στο Παρίσι δυσκολεύονται να την εντοπίσουν στο γεωγραφικό χάρτη. Επειδή «ο κόσμος των Εβραίων της Κεντρικής Ευρώπης είναι ένας κόσμος που χάθηκε... τοποθετημένος στο πεδίο μιας μη υπαρκτής πραγματικότητας». Ωστόσο αυτός ο άγνωστος «χαμένος κόσμος» της Κεντρικής Ευρώπης (και ιδιαίτερα της Γιουγκοσλαβίας) υπήρξε στο διάστημα της ζωής του, μεταξύ του 1935 και του 1989, το κέντρο του ευρωπαϊκού δράματος, ο τόπος της μέγιστης συμπύκνωσής του: ένας μακρύς πόλεμος ενάντια στους ναζιστές (ένας αληθινός πόλεμος και όχι μια «αντίσταση»), το Ολοκαύτωμα (που αφορούσε κυρίως τους Εβραίους της Κεντρικής Ευρώπης), η κομμουνιστική επανάσταση, η τρομοκρατία, η εξέγερση ενάντια στο σταλινισμό, η συγκρουσιακή γειτνίαση δύο πολιτισμών, εκείνου της Ανατολικής Ευρώπης και εκείνου της Δυτικής Ευρώπης.

Ολα τα βιβλία του Κις είναι διαποτισμένα από αυτό το πελώριο ιστορικό δράμα. Σίγουρα πολλοί άλλοι συγγραφείς μάς έχουν αφήσει πολύτιμες μαρτυρίες. Αλλά ο Κις υπήρξε ο μόνος ο οποίος γνώριζε να μετατρέπει αυτό το δράμα σε μεγάλη ποίηση, ο μόνος ο οποίος, μολονότι ήταν παθιασμένος με την πολιτική, ποτέ δεν είχε θυσιάσει στους κοινούς τόπους της πολιτικής έστω και μία μόνο φράση των μυθιστορημάτων του. «Από τη μια μεριά, ο Οργουελ, από την άλλη, ο δάσκαλος Ναμπόκοφ», γράφει ακόμα. Δεν είχε τίποτα εναντίον των ιδεών του Οργουελ, αλλά πώς μπορούσε να αγαπάει το «1984», ένα μυθιοστόρημα στο οποίο αυτός ο μεγάλος κατήγορος του ολοκληρωτισμού υποβαθμίζει όλη τη ζωή στην πολιτική μόνο διάσταση, ακριβώς όπως έκαναν όλοι οι Μάο Τσε Τουνγκ του κόσμου;

Ο Ντανίλο γνώριζε ότι «ένα ωραίο ερωτικό σονέτο είναι ένα λιθόστρωτο πάνω στο τέλμα των τυποποιημένων λεξιλογίων. Μια μικρή νησίδα πάνω στην οποία μπορούμε να σταθούμε». Ενάντια στον ιδεολογικοποιημένο και ομοιόμορφο κόσμο καλούσε σε βοήθειά του την κωμική, κεφάτη, εμπνευσμένη γλώσσα του Ραμπελέ. «Ωστόσο... αυτό το μείζον γνώρισμα των γαλλικών γραμμάτων, που άρχισε με τον Βιγιόν, χάθηκε». Πόσο καλά το είπε! Η Γαλλία, πριν τη γνωρίσει, ήταν γι' αυτόν (όπως εξάλλου και για μένα) κυρίως το έθνος του Ραμπελέ, η χώρα όπου οι σουρεαλιστές «για πολύ καιρό εξερευνούσαν το ασυνείδητο, τα όνειρα».

Απέναντι στο σύμπαν της πολιτικής ο Ντανίλο παρέμενε πάντοτε επίμονα, βίαια, ένας ποιητής. Γι' αυτό κατόρθωσε να συλλάβει, στο εσωτερικό του ιστορικού δράματος που τον βασάνιζε, αυτό που ήταν το πιο οδυνηρό: τα πεπρωμένα που βυθίστηκαν ήδη από την αρχή στη λήθη, τη θλίψη των σιωπηλών τραγωδιών, την αγωνιώδη αγάπη για τα πρόσωπα χωρίς όνομα και χωρίς τάφο. Σκέφτομαι το πιο δυνατό πρόσωπο των βιβλίων του, τον πατέρα του που πέθανε σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τον άνθρωπο τον οποίο ο Ντανίλο αγαπούσε όσο κανέναν άλλο και που είχε χάσει όταν ήταν παιδί, διατηρώντας από αυτόν μόνον κάποια θολή ανάμνηση.

Πενήντα χρόνια μετά τους τρόμους της ιστορίας (ναζισμός-σταλινισμός) ακούω να μιλούν παντού για το ηθικό χρέος να μη λησμονήσουμε. Αλλά για ποια μνήμη μιλάμε; Για εκείνη των εισαγγελέων και των δικαστών; Για εκείνη που μετατρέπει την ιστοριογραφία σε «καταγραφή εγκλημάτων»; 'Η για εκείνη την άλλη μνήμη που διασώζει την ανθρώπινη ουσία του παρελθόντος; Εκείνη της τέχνης, των μυθιστορημάτων, της ποίησης; Φτωχή ανθρωπότητα που θέλει να καταστήσει αθάνατο τον Αϊχμαν και είναι έτοιμη να λησμονήσει τον Ντανίλο Κις.

* Το κείμενο αυτό του Μίλαν Κούντερα γράφτηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 10 χρόνων από το θάνατο του Ντανίλο Κις και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «La Republica» στις 12-10-1999.